બેંક ડૂબી જાય તો ગ્રાહકોના પૈસાનું શું થાય છે? અમેરિકામાં હાહાકાર, ભારતમાં શું કાયદો છે જાણો

અમેરિકામાં બેંકિંગ કટોકટી (યુએસ બેંક ક્રાઇસિસ) અને યુરોપની મોટી બેંકો પર તેની અસર… આ મુદ્દો હેડલાઇન્સમાં છે. દરમિયાન, આ ડૂબી ગયેલી અને ડૂબવાની અણી પર રહેલી બેંકોના ગ્રાહકોના મનમાં એક પ્રશ્ન ઊભો થયો છે કે તેમના પૈસાનું શું થશે? અમેરિકન રેગ્યુલેટર અને સરકાર બંને દ્વારા એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે ગ્રાહકોના પૈસાને કોઈ નુકસાન નહીં થાય. પરંતુ તેમને તેમના પૈસા ક્યારે અને કેવી રીતે પાછા મળશે? આનો જવાબ કોઈની પાસે નથી. ચાલો જાણીએ કે બેંક ક્યારે નાદાર બને છે અને ભારતમાં તેને લગતા કાયદા શું છે?

સૌથી પહેલા વાત કરીએ અમેરિકા (યુએસ) અને યુરોપમાં બેંકિંગ કટોકટી વિશે, યુએસમાં સિલિકોન વેલી બેંકના પતનના થોડા દિવસો બાદ જ સિગ્નેચર બેંકને બંધ કરવાની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. આ સિવાય ફર્સ્ટ રિપબ્લિક બેંક સહિત 6થી વધુ બેંકો પર ડૂબવાનું જોખમ વધી ગયું છે.

વૈશ્વિક રેટિંગ એજન્સી મૂડીઝે પણ ફર્સ્ટ રિપબ્લિક સહિત લગભગ અડધો ડઝન બેન્કોને સમીક્ષા હેઠળ મૂકી છે. અમેરિકામાં બેન્કિંગ સેક્ટરમાં શરૂ થયેલી સુનામી યુરોપની સૌથી મોટી બેન્કોમાંની એક ક્રેડિટ સુઈસ માટે પણ ખતરનાક સાબિત થઈ હતી. જોકે, સ્વિસ નેશનલ બેંક દ્વારા આપવામાં આવેલી લોનને કારણે તેના ડૂબવાનું જોખમ અમુક અંશે ટળી ગયું હતું.

હવે સવાલ એ છે કે બેંક ક્યારે નાદાર બને છે? તો ચાલો તમને જણાવીએ કે જ્યારે બેંકની જવાબદારી તેની સંપત્તિ કરતાં વધી જાય છે અને તે આ કટોકટીનો સામનો કરવામાં સક્ષમ નથી, ત્યારે તે નાદાર (ડિફોલ્ટ) બની જાય છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, જો બેંકની કમાણી તેના ખર્ચ કરતાં ઘણી ઓછી હોય અને તે સતત નુકસાન સહન કરતી રહે અને આ કટોકટીમાંથી બહાર આવવામાં નિષ્ફળ જાય, તો આવી બેંકને ડૂબી ગયેલી ગણવામાં આવે છે અને નિયમનકારો આ બેંકને ધ્યાનમાં લે છે અને બંધ કરવાનો નિર્ણય કરે છે.

લગભગ તમામ સરકારી અને ખાનગી બેંકોમાં આ પ્રક્રિયા મોટા પ્રમાણમાં સમાન છે. કોઈપણ બેંક તૂટી જવાના કિસ્સામાં, સૌથી મોટો ફટકો એવા ગ્રાહકોને લાગે છે જેમણે તેમની મહેનતની કમાણી તેમાં જમા કરી છે અને તેઓ કોઈપણ કિંમતે તેમના પૈસા ઉપાડવાનો પ્રયાસ કરે છે. અચાનક ભારે ઉપાડની અસર મુશ્કેલીગ્રસ્ત બેંકને વધુ ઝડપથી ડૂબી જાય છે.

યુ.એસ.માં બેંકો બંધ થયા પછી તરત જ પ્રમુખ જો બિડેન અને ફેડરલ ડિપોઝિટ ઇન્સ્યોરન્સ કોર્પોરેશન (FDIC) એ પણ ગ્રાહકોની થાપણો પરત મેળવવાની ખાતરી આપી છે. પરંતુ જો આપણે એફડીઆઈસીના નિયમો પર નજર કરીએ તો, યુ.એસ.માં, બેંક ડૂબી જવાના કિસ્સામાં થાપણદારોને બેંકમાં $ 2.5 મિલિયન સુધીનો થાપણ વીમો મળે છે. એટલે કે ગ્રાહકો તેમની કુલ થાપણમાંથી $2.5 લાખ સુધીની ગેરંટી રકમ મેળવી શકે છે. આ વીમા વિશે વાત કરીએ તો, ડિપોઝિટ ઇન્સ્યોરન્સ એ બેંકમાં જમા કરાયેલા નાણાંનો વીમો છે, જે તમને બેંક તૂટી જવાના કિસ્સામાં તમારી ફસાયેલી રકમ પર એક નિશ્ચિત રકમ પુનઃપ્રાપ્ત કરવાની મંજૂરી આપે છે.

ભારતમાં પણ બેંક ડૂબી જવાના કિસ્સામાં ગ્રાહકો માટે જમા વીમાની સુવિધા 60ના દાયકાથી ચાલુ છે. દેશમાં ડિપોઝિટ ઇન્સ્યોરન્સ એન્ડ ક્રેડિટ ગેરંટી કોર્પોરેશન (DICGC), રિઝર્વ બેંક હેઠળ, આ નિયમ હેઠળ ગ્રાહકોની થાપણો પર વીમા કવચ પ્રદાન કરે છે. જો કે, 4 ફેબ્રુઆરી, 2020 પહેલા, ભારતમાં બેંક થાપણો પર ડિપોઝિટ વીમો માત્ર એક લાખ રૂપિયાનો હતો. મતલબ કે તમારી બેંકમાં જમા રકમ ભલે 10 લાખથી વધુ હોય, પરંતુ જો બેંક બંધ હોય અથવા ડૂબી જાય તો તમને માત્ર 1 લાખની જ ગેરંટી પરત મળશે.

મોદી સરકારે આ નિયમ બદલ્યો અને જમા વીમા કવર 1 લાખ રૂપિયાથી વધારીને 5 લાખ રૂપિયા કર્યું. એટલે કે ડૂબતી બેંકમાં ખાતા ધરાવતા ગ્રાહકો માટે 5 લાખ રૂપિયા સુધીની રકમનો વીમો લેવામાં આવે છે. જે તારીખે બેંકનું લાઇસન્સ કેન્સલ થાય છે અથવા બેંક બંધ થવાની જાહેરાત કરવામાં આવે છે, તો તે તારીખે ગ્રાહક તેના ખાતામાં જમા રકમ અને વ્યાજમાંથી વધુમાં વધુ પાંચ લાખ મેળવી શકે છે.